Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||om tat sat||

સુંદરકાંડ.
અથ દ્વિચત્વારિંશસ્સર્ગઃ

તતઃ પક્ષિ નિનાદેન વૃક્ષભંગસ્વનેન ચ|
બભૂવુ સ્ત્રાસસંભ્રાંતાઃ સર્વે લંકાનિવાસિનઃ||1||

સ|| તતઃ સર્વે લંકાવાસિનઃ પક્ષિ નિનાદેણ વૃક્ષભંગસ્વનેન ચ ત્રાસ સંભ્રાંતાઃ બભૂવુઃ||

Then all the residents of Lanka became panicked hearing the sounds of the birds and the cracking sounds of trees.

વિદ્રુતાશ્ચ ભયત્રસ્તા વિનેદુર્મૃગપક્ષિણઃ|
રક્ષસાં ચ નિમિત્તાનિ ક્રૂરાણિ પ્રતિપેદિરે||2||
તતો ગતાયાં નિદ્રાયાં રાક્ષસ્યો વિકૃતાનનઃ|
તદ્વનં દદૃશુર્ભગ્નં તં ચ વીરં મહાકપિમ્||3||
સ તા દૃષ્ટ્વા મહાબાહુઃ મહાસત્ત્વો મહાબલઃ|
ચકાર સુમહદ્રૂપં રાક્ષસીનાં ભયાવહમ્||4||

સ|| મૃગપક્ષિણઃ વિદ્રુતાઃ ભયત્રાસાઃ વિનેદુઃ | રક્ષસાં ચ ક્રૂરાણિ નિમિત્તાનિ પ્રતિપેદિરે||તતઃ વિકૃતાનનઃ રક્ષસ્યઃ નિદ્રાયાં ગતાયાં તત્ ભગ્નં વનં વીરં મહાકપિં ચ દદ્રુશુઃ ||મહાબલઃ મહાસત્ત્વઃ સઃ તાઃ દૃષ્ટ્વા રાક્ષસીનાં ભયાવહં સુમહત્ રૂપં ચકાર||

The beast and birds became scared ran and flew away in different directions. The Rakshasas saw fierce portends . Then the Rakshasis with hideous faces awakened from sleep saw the devastated grove and the heroic Vanara. The powerful mighty hero Hanuman seeing the Rakshasas assumed a very huge form to create fear.

તતસ્તં ગિરિ સંકાશં અતિકાયં મહાબલમ્|
રાક્ષસ્યો વાનરં દૃષ્ટ્વા પ્રપચ્છુર્જનકાત્મજમ્||5||
કોsયં કસ્ય કુતો વાયં કિન્નિમિત્તમિહાગતઃ|
કથં ત્વયા સહાનેન સંવાદઃ કૃત ઇત્યુત ||6||
આચક્ષ્વ નો વિશાલાક્ષિ માભૂત્તે સુભગે ભયમ્|
સંવાદ મસિતાપાંગે ત્વયા કિં કૃતવાનયમ્||7||

સ|| તતઃ તં ગિરિસંકાશં અતિકાયં મહાબલં વાનરં દૃષ્ટ્વા રાક્ષસ્યઃ જનકાત્મજં પ્રપચ્છુઃ||અયં કઃ| કસ્ય અયં| કુતઃ કિં નિમિત્તં ઇહ આગતઃ| ત્વયા સઃ અનેન સંવાદઃ કૃતઃ કથં ઇતિ|| વિશાલાક્ષિ નઃ આચક્ષ્વ| સુભગે તે ભયં માભૂત્ | અસિતાપાંગે અયં ત્વયા કિં સંવાદં કૃતવાન્ ||

Then seeing the large bodied mighty Vanara of the size of a mountain , the Rakshasas asked the daughter of Janaka. 'Who is this. Whom did he belong to ? Where did he come from and for what purpose. What was the dialog with him? Oh Wide eyed Lady you may tell. Oh Auspicious one let there be no fear. Oh dark eyed one ! What conversation did he have with you' .

અથાબ્રવીન્ મહાસાધ્વી સીતા સર્વાંગસુંદરી|
રક્ષસાં ભીમરૂપાણાં વિજ્ઞાને મમ કા ગતિઃ||8||
યૂયમેવાભિજાનીત યોsયં યદ્વા કરિષ્યતિ|
અ હિ રેવ હ્યહેઃ પાદાન્ વિજાનાતિ ન સંશયઃ||9||
અહમપ્યસ્ય ભીતાસ્મિ નૈનં જાનામિ કોન્વયમ્|
વેદ્મિ રાક્ષસ મેવૈન કામરૂપિણ માગતમ્||10||

સ|| સીતા મહાસાધ્વી સર્વાંગસુંદરી અબ્રવીન્ | ભીમરૂપાણાં રક્ષસાં વિજ્ઞાને ગતિઃ મમ કા||યૂયં એવ અભિજાનીતા અયં યઃ યદ્વા કરિષ્યતિ | અહેઃ પાદાન્ અહિઃ એવ વિજાનાતિ | સંશયઃ ન ||અહં અપિ અસ્ય ભીતા અસ્મિ| એનં કો નુ અયં ન જાનામિ | એનં આગતં કામરૂપિણં રાક્ષસં એવ વેદ્મિ||

Chaste Sita , a lady of beautiful limbs spoke. ' How do I know the fierce looking Rakshasas. Only you know who he is, and what he is about. A serpent alone knows the movement of another serpent. I am also scared of him. I do not know who he is. I think the one who has come is Rakshasa who can assume any form'.

વૈદેહ્યા વચનં શ્રુત્વા રાક્ષ્યસ્યો વિદ્રુતા દિશઃ|
સ્થિતઃ કાશ્ચિદ્ગતાઃ કાશ્ચિત્ રાવણાય નિવેદિતુમ્||11||
રાવણસ્ય સમીપેતુ રાક્ષસ્યો વિકૃતાનનાઃ|
વિરૂપં વાનરં ભીમ માખ્યાતુ મુપચક્રમુઃ||12||

સ|| વૈદેહ્યાઃ વચનં શ્રુત્વા કાશ્ચિત્ રાક્ષસ્યઃ દિશઃ વિદ્રુતાઃ | કાશ્ચિત્ સ્થિતઃ | કાશ્ચિત્ રાવણાય નિવેદિતું ગતાઃ|| વિકૃતાનનઃ રાક્ષસ્યઃ રાવણસ્ય સમીપે વિરૂપં ભીમં વાનરં આખ્યાતું ઉપવક્રમુઃ|

Hearing those words of Sita some Rakshasas ran in all directions. Some stayed there. Some went to report to Ravana. The hideous looking Rakshasas went to Ravana to tell about the fierce looking Vanara.

અશોકવનિકામધ્યે રાજન્ ભીમવપુઃ કપિઃ|
સીતયા કૃતસંવાદઃ તિષ્ઠત્યમિત વિક્રમઃ||13||
ન ચ તં જાનકી સીતા હરિં હરિણલોચના|
અસ્માભિર્બહુધા પૃષ્ઠા નિવેદયિતુમિચ્છતિ||14||
વાસવસ્ય ભવેદ્દૂતો દૂતો વૈશ્રવણસ્ય વા|
પ્રેષિતો વાપિ રામેણ સીતાન્વેષણકાંક્ષયા||15||

સ|| રાજન્ અમિત વિક્રમઃ ભીમઃ કપિઃ સીતાયા કૃતસંવાદઃ અશોકવનિકા મધ્યે તિષ્ટતિ||સીતા હરિણલોચના જાનકી અસ્માભિઃ બહુધા પૃષ્ઠા તં નિવેદયિતું ન ઇચ્છતિ || વાસવસ્ય દૂતો ભવેત્ | વા વૈશ્રવણસ્ય દૂતઃ | સીતાન્વેષણ કાંક્ષયા રામેણ પ્રેષિતઃ અપિ વા ભવેત્ ||

Oh King ! A very powerful fierce looking Vanara , having had a dialog with Sita is standing in the middle of the Ashoka grove. Sita, whose eyes are like that of a deer, asked in many ways by us is not willing to disclose. May be he is the messenger of Indra or the messenger of Vaisravana. Or he may have been sent by Rama in search of Sita.

તેન ત્વદ્ભુતરૂપેણ યત્તત્તવ મનોહરમ્|
નાનામૃગગણાકીર્ણમ્ પ્રમૃષ્ટં પ્રમદાવનમ્||16||
ન તત્ર કશ્ચિદુદ્દેશો યસ્તેન ન વિનાશિતઃ|
યત્રા સા જાનકી સીતા સ તેન ન વિનાશિતઃ||17||
જાનકીરક્ષણાર્થં વા શ્રમાદ્વા નોપલભ્યતે|
અથાવા કઃ શ્રમસ્તસ્યસૈવ તે નાભિરક્ષિતા||18||
ચારુપલ્લવપુષ્પાઢ્યં યં સીતા સ્વયમાસ્થિતા|
પ્રવ્રદ્ધઃ શિંશુપાવૃક્ષઃ સ ચ તેનાભિરક્ષિતઃ||19||

સ|| અદ્ભુતરૂપેણ તેન મનોહરં નાનામૃગાકીર્ણં યત્ તવ પ્રમદાવનં પ્રમૃષ્ટં ||તેન યઃ ન વિનાશિતઃ ઉદ્દેશઃ તત્ર કશ્ચિત્ ન | યત્ર સા જાનકી (સ્થિતઃ) સઃ તેન નવિનાશિતઃ|| જાનકી રક્ષણાર્થં વા શ્રમાત્ વા ન ઉપલભ્યતે| અથવા કઃ તેન સ એવ અભિરક્ષિતા || સીતા ચારુપલ્લવપુષ્પાઢ્યં યં સ્વયં આસ્થિતા સઃ પ્રવૃદ્ધઃ શિંશુપાવૃક્ષઃ તેન અભિરક્ષિતઃ ||

That fierce looking Vanara destroyed the beautiful pleasure garden with many varieties of trees and animals. There is no single place not destroyed by him. Only the place where Janaki is , that place is not destroyed. It is to save Janaki or may be stopped due to exhaustion. Else why she alone is saved. The tree with tender leaves and flowers, that large Simsupa tree under which Sita herself is sitting is saved from destruction by him.

તસ્યોગ્રરૂપસ્યોગ્ર ત્વં દંડમાજ્ઞાતુ મર્હસિ|
સીતા સંભાષિતા યેન તદ્વનં ચ વિનાશિતમ્||20||
મનઃ પરિગૃહીતાં તાં તવ રક્ષોગણેશ્વર|
કઃ સીતામભિભાષેત યો ન સ્યાત્ત્યક્તજીવિતઃ||21||
રાક્ષસીનાં વચઃ શ્રુત્વા રાવણો રાક્ષસેશ્વરઃ|
હુતાગ્નિ રિવ જજ્વાલ કોપસંવર્તિતેક્ષણઃ||22||

સ|| યેન સીતા સંભાષિતા તત્ વનં ચ વિનાશિતં | તસ્ય ઉગ્રરૂપસ્ય ત્વં ઉગ્રં દણ્ડં આજ્ઞાતું અર્હસિ || રક્ષો ગણેશ્વર મનઃ પરિગ્રહીતાં તાં સીતાં યઃ ત્યક્તજીવિતઃ નસ્યાત્ અભિભાષેત ?|| રાક્ષસીનાં વચઃ શ્રુત્વા રાક્ષસેશ્વરઃ રાવણઃ કોપ સંવર્તિત ઈક્ષનઃ હુતાગ્નિઃ ઇવ જજ્વાલ||

'The one with whom Sita spoke , that one destroyed the grove. That one with fierce form ought to be punished. Unless one has given up hope for life who else can talk to the one who captured the mind of the Lord of the Rakshasa'. Hearing those words of the Rakshasis , the lord of the Rakshasas, Ravana flared up like the blazing sacrificial fire, rolling his eye balls.

તસ્ય ક્રુદ્ધસ્ય નેત્રાભ્યાં પ્રાપતન્નાસ્રબિંદવઃ|
દીપ્તાભ્યામિવ દીપાભ્યાં સાર્ચિષઃ સ્નેહબિંદવઃ||23||
આત્મનસદૃશાન્ શૂરાન્ કિંકરાન્નામ રાક્ષસાન્ |
વ્યાદિદેશ મહાતેજા નિગ્રહાર્થં હનૂમતઃ||24||

સ|| તસ્ય કૃદ્ધસ્ય નેત્રાભ્યાં દીપ્તાભ્યાં દીપાભ્યાં સાર્ચિષઃ સ્નેહબિંદવઃ ઇવ અસ્રબિંદવઃ પ્રાપતન્ ||મહાતેજા હનૂમતઃ નિગ્રહાર્થં અત્મનઃ સદૃશાન્ શુરાન્ કિંકરાન્ નામ રાક્ષસાન્ વ્યાદિદેશ ||

From the two eyes of that angry one fell down drops of tears like the drops of oil from the burning lamps. To capture the very powerful Hanuman , he ordered Kinkaras who are as powerful as himself.

તેષા મશીતિ સાહસ્રં કિંકરાણાં તરસ્વિનામ્|
નિર્યયુર્ભવનાત્ તસ્માત્ કૂટમુદ્ગરપાણયઃ||25||
મહોદરા મહાદંષ્ટ્રા ઘોરરૂપા મહાબલાઃ|
યુદ્ધાભિમનસઃ સર્વે હનુમદ્ગ્રહણોન્મુખાઃ||26||

સ|| તરસ્વિનાં તેષાં કિંકરાણાં અસીતિસહસ્રં મહોદરાઃ મહાદંષ્ટ્રાઃ ઘોરરૂપાઃમહાબલાઃ યુદ્ધાભિમનસઃ સર્વે કૂટમુદ્ગરપાણયઃ હનુમદ્ગ્રહણોદ્યતાઃ તસ્માત્ ભવનાત્ નિર્યયુઃ||

The large bellied, large toothed , quick moving, eighty thousand Kinkaras , who are dreadful looking and powerful , interested in fighting wars , all of them armed with hammers and clubs came out of that palace.

તે કપીંદ્રં સમાસાદ્ય તોરણસ્થમવસ્થિતમ્|
અભિપેતુર્મહાવેગાઃ પતંગા ઇવ પાવકમ્||27||
તે ગદાભિર્વિચિત્રાભિઃ પરિઘૈઃ કાંચનાંગદૈઃ|
આજઘ્નુઃ વાનરશ્રેષ્ઠં શરૈશ્ચાદિત્ય સન્નિભૈઃ||28||
મુદ્ગરૈઃ પટ્તિસૈઃ શૂલૈઃ પ્રાસતોમરશક્તિભિઃ|
પરિવાર્ય હનૂમંતં સહસા તસ્થુરગ્રતઃ||29||

સ|| તે તોરણસ્થં અવસ્થિતં કપીંદ્રં સમાસાદ્ય મહાવેગાઘ્ પતંગાઃ પાવકં ઇવ અભિપેતુઃ||તે વિચિત્રાભિઃ ગદાભિઃ પરિઘૈઃ કાંચનાંગદૈઃ શરૈઃ આદિત્યસન્નિભૈઃ વાનરશેષ્ઠં આજઘ્નુઃ ચ || મુદ્ગરૈઃ પટ્ટિ શૂલૈઃ પ્રાસતોમરશક્તિભિઃ સહસા હનૂમંતં પરિવાર્ય (તસ્ય) અગ્રતઃ તસ્થુઃ||

They quickly approached the best of Vanaras seated on the archway like the flies rushing into the fire. They attacked the best of Vanaras armed with wonderful iron maces crowbars edged with gold, arrows resembling Sun. With hammers, sharp edged spears, tridents, barbed missiles and javelins, they surrounded Hanuman at once and stood in front of him.

હનુમાનપિ તેજસ્વી શ્રીમાન્ પર્વતસન્નિભઃ|
ક્ષિતવાવિધ્ય લાંગૂલં નનાદ ચ મહાસ્વનમ્||30||
સ ભૂત્વા સુમહાકાયો હનુમાન્મારુતાત્મજઃ|
ધૃષ્ટ માસ્ફોટયામાસ લંકાં શબ્દેન પૂરયન્||31||
તસ્યાસ્ફોટિતશબ્દેન મહતા સાનુનાદિના|
પેતુર્વિહંગા ગગનાદુચ્ચૈશ્ચેદ મઘોષયત્ ||32||

સ|| તેજસ્વી પર્વતસન્નિભઃ હનુમાન્ અપિ લાંગૂલં ક્ષિતૌ આવિધ્ય મહાસ્વનં નનાદ|| મારુતાત્મજઃ સઃ હનુમાન્ સુમહાકાયઃ ભૂત્વા શબ્દેન લંકાં પૂરયન્ ધૃષ્ટં અસ્ફોટયામાસ|| તસ્ય મહતા સાનુનાદિના આસ્ફોટિતશબ્દેન વિહંગાઃ ગગનાત્ પેતુઃ | ઉચ્ચૈઃ ઇદં અઘોષયત્ ||

The illustrious brilliant Hanuman resembling a mountain roared , and shook his tail on the ground making a huge sound. Hanuman , the son of wind god, enlarging his body clapped on his shoulders making a loud sound reverberating in Lanka fully. By that great frightening echoing sound all the birds fell from the sky. This he proclaimed loudly.

જયત્યતિ બલો રામો લક્ષ્મણસ્ય મહાબલઃ|
રાજાજયતિ સુગ્રીવો રાઘવેણાધિપાલિતઃ||33||
દાસોsહં કોસલેંદ્રસ્ય રામસ્યા ક્લિષ્ટકર્મણઃ|
હનુમાન્ શત્રુસૈન્યાનાં નિહંતામારુતાત્મજઃ||34||
ન રાવણ સહસ્રં મે યુદ્ધે પ્રતિબલં ભવેત્|
શિલાભિસ્તુ પ્રહરતઃ પાદપૈશ્ચ સહસ્રશઃ||35||
અર્દયિત્વા પુરીં લંકાં અભિવાદ્ય ચ મૈથિલીમ્|
સમૃદ્ધાર્થો ગમિષ્યામિ મિષતાં સર્વરક્ષસામ્||36||

સ|| અતિ બલઃ રામઃ જયતિ | મહાબલઃ લક્ષ્મણઃ ચ (જયતિ) |રામેણ અભિલાષિતઃ રાજા સુગ્રીવઃ ચ જયતિ||શત્રુસૈન્યાનાં નિહંતા મારુતાત્મજઃ હનુમાન્ અહં ક્લિષ્ટકર્મણઃ રામસ્ય કોસલેંદ્રસ્ય દાસઃ ||સહસ્રશઃ શિલાભિઃ પાદપૈશ્ચ પ્રહરતઃ મે યુદ્ધે રાવણ સહસ્રં પ્રતિબલં ન ભવેત્ ||સર્વરક્ષસાં મિષતાં લંકાં પુરીં અર્દયિત્વા મૈથ્લીં અભિવાદ્ય ચ સમૃદ્ધાર્થઃ ગમિષ્યામિ||

' Rama who has great strength is victorious. So is mighty Lakshmana. The king Sugriva ruled by Rama too is victorious. I , the Killer of the enemy army, the son of wind god, Hanuman I am the servant of Rama ,the Lord of Kosala who can overcome all difficulties. While I pound with rocks and trees in thousand ways in a war, not even a thousand Ravana's can match me. While all the Rakshasa are watching, I will destroy Lanka , saluting Maithili , having accomplished my task I will return.

તસ્ય સન્નાદશબ્દેન તેsભવન્ભયશંકિતાઃ|
દદૃશુશ્ચ હનૂમંતં સંધ્યામેઘ મિવોન્નતમ્ ||37||
સ્વામિ સંદેશનિશ્સંકાઃ તતસ્તે રાક્ષસાઃ કપિમ્|
ચિત્રૈઃ પ્રહરણૈર્ભીમૈઃ અભિપેતુસ્તતસ્તઃ||38||
સ તૈ પરિવૃતઃ શૂરૈઃ સર્વતઃ સુમહબલઃ |
અસસાદાsયસં ભીમં પરિઘં તોરણાશ્રિતમ્||39||

સ|| તે તસ્ય સન્નાદશબ્દેન ભયશંકિતાઃ અભવન્| સંધ્યામેઘં ઇવ ઉન્નતં હનૂમંતં દદૃશુઃ ચ ||તતઃ તે રાક્ષસાઃ સ્વામિસંદેશ નિઃશંકાઃ ચિત્રૈઃ પ્રહરણૈઃ કપિં અભિપેતુઃ||સુમહાબલઃ સઃ તૈઃ શૂરૈઃ સર્વતઃ પરિવૃતઃ તોરણાશ્રિતં ભીમં આયસં પરિઘં અસસાદ||

They became terrified hearing that loud sound. They saw towering Hanuman like a cloud in twilight. Then the Rakshasas ordered by the king without any doubt attacked Hanuman with dreadful weapons. The very powerful one surrounded by all the warriors, took the iron beam from the archway.

સ તં પરિઘમાદાય જઘાન રજનીચરાન્|
સ પન્નગમિવાદાય સ્ફુરંતં વિનતાસુતઃ||40||
વિચચા રાંબરે વીરઃ પરિગૃહ્ય ચ મારુતિઃ|
સ હત્વા રાક્ષસાન્ વીરાન્ કિંકરાન્મારુતાત્મજઃ||41||
યુદ્ધકાંક્ષી પુનર્વીરઃ તોરણં સમુપાશ્રિતઃ|

સ|| સઃ તં પરિહં આદાયા રજનીચરાણ્ જઘાન | વીરઃ સઃ મારુતિઃ વિનતાસુતઃ સ્ફુરંતં પન્નગાં આદાય પરિગૃહ્ય અંબરે વિચચાર|| વીરઃ સઃ મારુતાત્મજઃ વીરાન્ કિંકરાન્ રાક્ષસાન્ હત્વા યુદ્ધકાંક્ષી તોરણં સમુપાશ્રિતઃ||

He took that beam and struck the night beings. That hero then moved about the sky like the son of Vinata attacking a serpent raising its head. The hero , the son of wind god having killed the Kinkaras , wanting to battle more , climbed up the arch way again.

તતઃ તસ્માદ્ભયાન્મુક્તાઃ કતિચિત્તત્ર રાક્ષસાઃ||42||
નિહતાન્ કિંકરાન્ સર્વાન્ રાવણાય ન્યવેદયન્||43||

સ|| તતઃ તત્ર તસ્માત્ ભયાત્ મુક્તાઃ કતિચિત્ રાક્ષસાઃ સર્વાન્ કિંકરાન્ નિહતાન્ (ઇતિ) રાવણાય ન્યવેદયન્||

Then some of the Rakshasas relieved from fear reported to Ravana that all the Kinkaras have been killed.

સ રાક્ષસાનાં નિહતં મહદ્બલં નિશમ્ય રાજા પરિવૃત્ત લોચનઃ|
સમાદિદેશાપ્રતિમં પરાક્રમે પ્રહસ્તપુત્રં સમરે સુદુર્જયમ્||44||

સ||સઃ રાજા રાક્ષસાનાં મહત્ બલં નિહતં નિશમ્ય પરિવૃતલોચનઃ પરાક્રમે અપ્રતિમં સમરે સુદુર્જયં પ્રહસ્ત પુત્રં સમાદિદેશ||

That King having heard that the great force of Rakshasas was killed, with eyes rolling commanded the difficult to conquer and matchless son of Prahastha.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુંદરકાંડે દ્વિચત્વારિંશસ્સર્ગઃ ||

Thus ends the Sarga forty two of Sundarakanda in Ramayana the first ever poem composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

||ઓમ્ તત્ સત્||